ساختمانهای حمایت کننده دندان :
استخوان : ریشه دندان را در بر گرفته و باعث حمایت دندان در استخوان های فک میگردد .
لثه : بافت نرم پوشاننده ی استخوان است که در نواحی مختلف ، جنس متفاوت و کارایی متفاوتی دارد .
الیاف نگهدارنده ( پریودنتال ) : مانند نخ های باریکی است که ریشه دندان را به استخوان آلوئول متصل می کنند .

بیماریهای دندانی :
سابقه بیماریهای دهان و دندان به اندازه عمر بشر و از وقتی است که انسان دندان داشته است . برای پیشگیری و کنترل بیماریهای دندان لازم است فرآیند ایجاد و پیشرفت این بیماریها تبیین گردد .
پوسیدگی دندان : پوسیدگی دندان یک نوع بیماری عفونی است به این معنی که میکروبها در ایجاد آن نقش دارند . این بیماری با از بین بردن مینا و عاج دندان باعث ایجاد حفره در سطوح مختلف دندان می شود . سؤال اینجاست که این باکتری ها چگونه وارد محیط دهان می شوند ؟
در محیط دهان این باکتری ها بطور معمول وجود دارند ولی تعداد آنها در مواد طبیعی کم بوده و قادر به ایجاد بیماری نیستند . در صورتی که اقدامات بهداشتی به طور مناسب انجام نشود با رسوب ماده پروتئینی بزاق بر روی دندان و در دسترس قرار گرفتن مواد غذایی ، امکان رسوب و رشد این باکتری ها فراهم می گردد . مجموع این ماده پروتئینی و باکتری های موجود در آن باعث ایجاد پلاک دندانی می گردند . با افزایش تعداد باکتری ها و رسوب زیادتر مواد غذایی و محتویات بزاق توده ای ایجاد می گردد که به آن پلاک دندان گفته می شود . هر چه قدر که مواد غذایی بیشتری در اختیار این پلاک قرار گیرد ( عدم رعایت بهداشت دهان و دندان ) تعداد باکتری ها زیادتر و زیادتر می شود . اگر به این توده مواد سخت و آهکی اضافه گردد باعث سخت شدن این توده نرم می گردد که در این حالت به آن جرم دندانی اطلاق می گردد . با توجه به زبر بودن سطح جرم امکان رسوب پلاک زیاد و زیادتری بر روی آن فراهم می گردد و باعث سرعت گرفتن این روند و افزایش قابل توجه میکروبهای آن می شود .
نکته قابل توجه آن است که این پلاک تا وقتی که نرم است علی رغم چسبندگی آن به مینا ، با مسواک زدن بخوبی از دندان جدا می شود ولی با تشکیل جرم دندانی ، تنها راه برداشتن آن با جرم گیری توسط دندانپزشک است . باکتری های موجود در پلاک دندانی با تجزیه مواد قندی باعث ایجاد اسید می شوند . هر چقدر تعداد باکتری ها زیاد باشد اسید زیادتری تولید می شود و هر چقدر که میزان رسیدن مواد قندی به باکتریها ممتد باشد تولید اسید بصورت مداوم صورت می گیرد . این اسید باعث تجزیه ترکیب مینای دندان و آزاد شدن مواد معدنی آن و ضعیف شدن مینا می گردد .با ضعیف شدن و از بین رفتن مینای دندان و انتقال پوسیدگی به عاج دندان سرعت پیشرفت پوسیدگی چندین برابر می شود و به سرعت به بخش مرکزی دندان (عصب) می رسد .
نکته اینجاست که در همه افراد باکتری ایجاد کننده پوسیدگی وجود دارد ولی در همه افراد پوسیدگی ایجاد نمی گردد ، چرا ؟
چندین عامل وجود دارد : یکی از این عوامل گونه های میکروبی موجود در دهان است . در بعضی افراد گونه های باکتری های بیماری زا زیادتر بوده و در برخی افراد گونه های باکتری هایی که در مقابل باکتریهای بیماری زا قرار می گیرند زیاد است . بنابراین در افراد با استعداد پوسیدگی بالاتر ، مراقبت زیادتر و از راههای بیشتر توصیه می گردد .
مسئله بعدی ، میزان مصرف مواد قندی است . مواد قندی ماده مورد نیاز و سوخت باکتری ها است شما هر چه قدر سوخت زیادتری در اختیار باکتری ها قرار دهید آنها با قدرت زیادتری فعالیت خواهند کرد . مثلاً فردی که مدام در طی روز نوشیدنی حاوی قند مصرف می کند یا کودکی که آبنباتی را که 2 ساعت خوردن آن به طول می انجامد را می خورد یا فردی که ماده قندی چسبنده ای را مصرف نموده و قطعه ای از آن به دندانش چسبیده است سوخت مورد نیاز باکتری ها را به راحتی در اختیار آنها قرار می دهد . نقطه ی مقابل این افراد کسانی هستند که مصرف این مواد را در کنار وعده های اصلی غذایی دارند . هر چند روش دوم ، سالم ترین روش ناست به این دلیل که فرد 3 بار در روز مواد قندی مصرف نموده است ولیکن از این جهت که دسترسی باکتری ها به سوخت را محدود کرده است مفید است . اثر مفید دیگر این برنامه آن است که بزاق انسان می تواند در فاصله بین دو مصرف سطح اسید ایجاد شده در محیط دهان را تا حدی خنثی نموده و به وضعیت طبیعی نزدیک نماید .
مسئله بعدی قوام مواد غذایی است . مواد قندی چسبنده به مدت طولانی تری در محیط دهان باقی می مانند و اجازه دسترسی طولانی تری به باکتریها می دهند . بنابراین بهتر است از مصرف مواد قندی چسبنده در برنامه غذایی کاسته شود .
با نگاه اجمالی به موارد مطرح شده چنین نتیجه گیری می کنیم که :
پوسیدگی دندان نتیجه چند فاکتور است :
1. وجود باکتری های بیماریزا
2. وجود محل مناسب جهت رسوب باکتریها ( سطح دندان )
3. مواد غذایی مورد نیاز باکتری ها ( مواد قندی )
4. تداوم رسیدن مواد غذایی به باکتری ها ( زمان )
بنابراین برای برنامه ریزی جهت کاهش بیماری های دندان دخالت در هر کدام از چرخه های فوق می تواند مؤثر باشد بدین نحو که یا تعداد باکتری ها کاسته شود یا حجم و کیفیت مواد قندی مصرف شده کنترل شود یا با مصرف متناوب از در اختیار بودن دائم مواد قندی مورد نیاز باکتری ها جلوگیری شود و با رعایت بهداشت دهان و دندان از افزایش تعداد پلاک های باکتریال جلوگیری شود .
مراحل پیشرفت پوسیدگی دندان :
هر چه قدر دفعات مواجهه با مواد قندی زیادتر باشد ، دفعات حمله اسید نیز زیادتر می گردد . در صورتی که پلاک دندانی برداشته نشود با حملات اسید بخشی از مینا دچار تغییر رنگ می شود و رنگ سفید یخ زده پیدا می کند که به دلیل آزاد شدن مواد معدنی مینا است . این تغییر نشان دهنده کاهش ضخامت و کیفیت مینا است . این مرحله ، اولین مرحله شروع پوسیدگی است . در صورتی که کنترل بهداشت به خوبی انجام شود تا قبل از ایجاد حفره این مرحله از پوسیدگی قابل کنترل و قابل برگشت است . با ادامه روند پوسیدگی ، در صورتی که در سطح دندان حفره ایجاد شود پوسیدگی از حالت قابل برگشت به غیر قابل برگشت تبدیل می شود . این فرآیند با درگیرکردن عاج دندان ادامه پیدا می کند که سرعت پیشرفت آن چند برابر زیادتر از سرعت پیشرفت پوسیدگی در مینا است . در این مرحله علائمی همچون حساسیت دندانها به آب سرد و شیرینی ایجاد می شود که نیازمند بررسی توسط دندانپزشک است . با ادامه این مرحله ، پوسیدگی به بافت مرکزی دندان رسیده و باعث تحریک شدید عصب و دندان دردهای شدید می گردد . در صورت عدم مداخله ، وضعیت پایان نیافته و امکان انتقال میکروبها به نوک ریشه و استخوان اطراف ریشه دندان فراهم می گردد . در این مرحله عفونت گسترش پیدا کرده و بیمار با علائمی مثل آبسه و عفونت مراجعه می کند . در تمام این موارد عامل بیماری باکتریهایی موجود در دهان بوده و راه حل درمان حذف علت اصلی که میکروبها می باشند است .
پوسیدگی در سه ناحیه از دندان می تواند ایجاد گردد : در شیارهای موجود در سطح دندان که در سطح جونده دندان و در پشت دندانها است ، در سطوح بین دندانها و در نواحی حاشیه لثه .
مسواک و نخ زدن دندان ها با حذف پلاک باکتریال و مواد غذایی مورد نیاز باکتریها روند تشکیل و افزایش پلاک باکتریال را مختل می کند . از طرفی استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید با تغییر ترکیب مینا منجر به قوی شدن مینای دندان و کاهش حلالیت آن در برابر اسید می گردد این اقدامات می توانند در پیشگیری از پوسیدگی دندان بسیار مؤثر باشند . اثر دیگر فلوراید آن است که در معدنی شدن مجدد مینای ضعیف شده کمک قابل توجهی می نماید . تحقیقات نشان داده مینای دندانی که با ترکیبات فلوراید قوی شده است به میزان 2 تا 3 برابر مینای اولیه قدرت مقاومت در برابر پوسیدگی دارد . در مورد شیارهای سطح دندان بهترین روش پیشگیری ، استفاده از شیارپوش است . این شیارها می توانند پناهگاه خوبی برای باکتری ها و تشکیل پلاک دندانی باشند با حذف این پناهگاه ها توسط دندانپزشک یک قدم به حفظ دندان سالم نزدیک تر می شوید . این اقدام به ویژه در سال های اول بعد از رویش هر یک از دندان های دائمی مفید است در این حالت ماده شیارپوش رنگی یا بی رنگ در شیار ها قرار گرفته و با نور سخت می شوند و عملاً امکان دسترسی باکتری ها به آن مهر و موم می گردد . در آینده به صورت مشروح به هر کدام از روشهای ذکر شده خواهیم پرداخت .