رنگ لثه سالم،صورتی روشن می باشد.البته رنگ لثه وابسته به نژاد ورنگ پوست نیز می باشد بطوری که در پوست های تیره تر ممکن است رگه هایی از رنگ قهوه ای در لثه دیده شود.رنگ صورتی روشن بیانگر جریان خون مناسب می باشد در صورتیکه جریان خون از اندازه طبیعی زیادتر شود رنگ صورتی به سمت قرمز تغییر رنگ می یابد.
قوام لثه:قوام لثه در حالت طبیعی محکم می باشد ودرعین حال خاصیت ارتجاعی دارد بطوریکه با فشار ملایم نوک انگشت بر روی لثه فرورفتگی مختصری در آن ایجاد می شود که با برداشتن انگشت،فرورفتگی ایجاد شده از بین رفته ولثه به حالت طبیعی برمی گردد بدون اینکه خونریزی ایجاد شده باشد.
نمای لثه:نمای طبیعی لثه حالت دانه دانه یا پوست پرتقالی است :در آغاز بیماری های لثه با تغییر میزان مایع میان بافتی،نمای پوست پرتقالی بتدریج از بین رفته وحالت صاف ونازک ایجاد میشود.
شکل لثه:شکل لثه از برجستگی های ریشه وناحیه گردنی دندان طبعیت می کند،بطوری که درنواحی که ریشه برجسته ترشده،لثه نیزبرجسته تر می گردد.درحاشیه دندان،لثه حالت کنگره دارد.لبه کنگره ای لثه حالت نازک ولبه چاقویی داشته وبه ملایمت برروی دندان قرارمی گیرد.

سایرخصوصیات:هیچ ناحیه قرمز نداشته،تورم والتهابی ندارد،هیچ درد وناراحتی ندارد.
علایم هشدار دهنده بیماری های لثه:
1)درهنگام مسواک ونخ زدن لثه ها شروع به خونریزی می کنند.
2)لثه های قرمز،متورم
3)لثه هایی که به نحوی از دندان جدا شده وفاصله گرفته اند.
4)خروج چرک از میان لثه و دندان در هنگام فشردن انگشت بر روی لثه مجاور آن
5)لق شدن دندان دائمی وحرکت مختصر آن
6)هرگونه تغییردرجفت نمودن دندانها، بدین معنی که فرد برای جلوگیری از ناراحتی یا درد گرفتن دندان نحوه جفت شدن دندانهارا تغییر می دهد.
7)تغییرات در دندانهای مصنوعی متحرک یا ثابت ولثه مجاور آن " بطوریکه،مثلا در دندانهای مصنوعی متحرک فرد در گذشته مشکلی نداشته ولی اکنون دچاردرد وناراحتی شده است.
8)بوی بد دهان که بیانگرباقی ماندن غذا درحفره های ایجاد شده میباشد که با روشهای معمول بهداشت دهان ودندان تمیز نمی شوند.
9)احساس خارش در لثه ودراطراف دندان

ستون 7
بیماری های پریودنتال(لثه)
بیماری های پریودنتال در جامعه بیماری های لثه گفته می شود .در این بیماری بافت های حمایت کننده وتثبیت کننده دندان مورد تهاجم قرار می گیرد وبا پیشرفت آن لقی دندان ایجاد می شود. دو بیماری رایج در این گروه از بیماری ها التهاب لثه والتهاب بافتهای اطراف ریشه دندان می باشد.هر دو نوع بیماری با حضور وترشحات باکتریها ایجاد می گردد.
التهاب لثه هنگامی رخ می دهد که ترشحات حاصل از باکتریهای موجود در زیر یا روی لثه باعث ملتهب شدن لثه می شود.التهاب لثه در کودکان نیز ایجاد می شود ومشخصه آن خونریزی لثه در هنگام مسواک ونخ دندان است.
در صورتیکه با مسواک ونخ دندان ها وهمچنین اقدامات تکمیلی مورد نیاز باکتریها از سطح وزیر لثه حذف نشوند وفرآیند التهاب ادامه پیدا کرده و ساختمانهای حمایت ومتصل کننده دندان به استخوان تخریب می شوند. تخریب این بافتها فرصت نفوذ زیادتر باکتریها به بافتهای عمیق تر فراهم میشود. این وضعیت همانند ایجاد حفره ای غیرطبیعی در درون استخوان وبافت نرم اطراف دندان می باشد که به آن پاکت پریودنتال گفته می شود . ایجاد این حفره شرایطی برای نفوذ باکتری ها مواد غذایی باقی مانده را فراهم می کند که چرخه ایجاد بیمای را تقویت می کند. تا هنگامی که بیمای محدود به لثه است بیماری التهاب لثه(ژنژیویت)نامیده می شود ولی با حذف استخوان وایجاد پاکت پریودنتال به آن بیماری پریودنتال گفته می شود.
بیماری های پریودنتال شایع ترین عامل از دست دادن دندان در بزرگسالان می باشد.این بیماری دارای مراحل اولیه،متوسط وشدید می باشد.مراحل بیماری با توجه به شدت تخریب استخوان مجاور دندان تقسیم بندی می شوند.بیماری های پریودنتال در بچه ها شایع نمی باشد ولیکن بهداشت دهان ضعیف در کودکان می تواند زیر بنای مورد نیاز جهت ایجاد این بیماری را دردهه دوم زندگی فراهم نماید.
باکتریهای موجود درپلاک دندانی وباکتری های موجود درپاکتهای پریودنتال عامل بیماری های لثه وپریودنتال وپوسیدگی می باشند. بنابراین همانند سایربیماریهای عفونی که توسط باکتریها ایجاد میشوند . درصورتیکه فرد بتواند تعداد وفعالیت باکتری ها را کنترل کند فرآیند بیماری نیز کنترل میشود.هرچقدر حضور باکتریهای ایجاد کننده التهاب طولانی تر باشد تخریب زیادتری در آن ناحیه رخ می دهد بنابراین بهتر است همانند چرخه ایجاد پوسیدگی، با مسواک ونخ زدن دندان تعداد باکتری ها کم می شود،با تناوب مصرف مواد قندی از قرارگیری مواد مورد نیاز باکتریها بطوردائم جلوگیری شود.درصورت نیازاقدامات درمانی که توسط دندانپزشک انجام میشود باعث حذف نواحی میگردد که در آن باکتریها تجمع پیدا کرده اند.حذف مداوم باکتریها،چرخه ایجاد بیماری را مختل مینماید .
بهترین راه درمان بیماری های پریودنتال این است که اجازه شروع بیماری داده نشود (پیشگیری)، ستون کلیدی پیشگیری نیز رعایت بهداشت دهان ودندان به طور روزانه با مسواک ونخ زدن دندانها ومعاینات دوره ای توسط دندانپزشک می باشد که ارزان ترین وساده ترین راه درمان نیز می باشد.

ستون 8
افتادن ورویش دندان های شیری (تکامل سیستم دندانی)
حضور دندانها در دهان تأثیر چشمگیری در زیبایی فرد دارد .دندانهایی که در موقعیت مناسب قرار گرفته وبه درستی بر روی همدیگر جفت می شوند باعث آشکار شدن هماهنگی و قرینگی نمای صورت شده وجنبه مهمی ازبیان احساس وشخصیت فرد را در معرض نمایش قرار می دهند.حضور دندانها امکان گاز گرفتن وجویدن را نیز فراهم می کنند و درنهایت با حضور دندانهاست که امکان تکلم صحیح فراهم می شود.
رویش دندانها از سن تقریبی 6 ماهگی در نوزادان شروع می شود.این گروه از دندانها ،شیری هستند که بعداً با بزرگتر شدن کودک جای خود را به دندانهای دائمی می دهند.دندانهای شیری 20عددمیباشند که 10 تا در فک بالاو 10 تا در فک پایین می باشد. گاهی بندرت امکان عدم وجود یک یا چند دندان شیری وجود دارد که در این موارد لازم است با دندانپزشک مشورت شود . دندانهای شیری در دندانپزشکی با حروف انگلیسی AتاE مشخص می گردند.وظیفه دندانهای شیری علاوه بر وظایف گفته شده در این مقدمه،حفظ فضا وهدایت جهت حرکت دندانهای دائمی زیرین وهمچنین در بعضی نواحی تحریک مخاط برای تبدیل شدن به دندان دائمی می باشد.
دندانهای شیری کودکان به دندانهای پیشین،نیش ودندانهای آسیاب شیری تقسیم می شوند دندانهای شیری پیشین از سن 6 ماهگی شروع به رویش کرده ودر حدود سن 7-6 سالگی شروع به افتادن میکنند.تأخیر در رویش یا افتادن دندانهای شیری در حد 6 ماه طبیعی است و در موارد تأخیر زیادتر لازم است با دندانپزشک مشاوره انجام شود. دندان نیش شیری در سن تقریبی 18 ماهگی رویش پیدا می کنند ولی افتادن دندان شیری نیش در فک بالا وپایین در سنین متفاوتی رخ می دهد به طوری که در فک بالا در سن تقریبی 12-11 سالگی ودر فک پایین در سن تقریبی 9 سالگی اتفاق می افتد و دندان نیش دائمی جایگزین می شود. دندانهای آسیاب شیری نیز در سن حدود26-16 ماهگی به تدریج در دهان ظهور پیدا کرده ودندانهای دائمی جانشین آنها که دندانهای آسیاب دائمی کوچک می باشند در سنین 11-9 سال جایگزین آنها می شوند.
قبل از رویش دندانهای دائمی ، ریشه دندانهای شیری دچار تحلیل(خوردگی) می شوند ومعتاقب آن حرکت تاج دندان دائمی به طرف محیط دهان انجام میشود. از دست رفتن زودهنگام یا تأخیر در افتادن دندان شیری می تواند باعث صدمه به دندان دائمی جایگزین شونده بشودوناهنجاری های مثل اختلالات تکلمی،نامرتبی دندان ها ،نمای صورتی نامناسب ،مشکلات جویدن ،مشکلات لثه ای وافزایش هزینه های درمانی درآینده گردد که مشکلات گفته شده درمانهای متعددی مثل :ارتودنسی، گفتار- درمانی ،درمانهای لثه ای و...را توسط متخصصین مربوطه طلب خواهد کرد در موارد از دست رفتن زودهنگام دندانهای شیری دندانپزشک قادر است فضای آن را توسط فضا نگهدارنده حفظ نموده و اقدامات درمانی مورد نیاز را انجام دهد یا آن را تحت معاینات مجدد دوره ای قرار دهد .
لازم به یادآوری است که صرفاً افتادن زودرس دندان شیری باعث ایجاد این مشکلات نمیشود . به طوری که با پوسیده شدن دندان شیری، این چرخه با شدت کمتر شروع میشود یعنی وقتی یک دندان شیری پوسیده میشود امکان از دست رفتن فضای دندان دائمی به مقدار پوسیدگی ایجاد شده فراهم میگردد. بنابراین ترمیم زورهنگام دندان شیری باعث جلوگیری از ایجاد حتی کوچکترین مشکلات شده وخطر از دست دادن دندان شیری وبروز ناهنجاری های بزرگتر را کم میکند.

ستون 9
دندانهای دایمی
دندانهای دائمی 32 دندان می باشند که در سن 6 سالگی اولین آن رویش پیدا می کنند . نکته بسیار مهم و کلیدی آن است که دندانهای دائمی آسیاب بزرگ در فضایی رویش پیدا می کنند که قبلاً دندان شیری در آن محل وجود نداشته است این مسأله باعث می شود عده ای از والدین تصور کنند که این دندان شیری است و بنابراین اهمیت کافی به آن ندهند. از طرفی با توجه به اینکه این دندانها آخرین دندانهای موجود در قوس دندانی هستند دسترسی جهت انجام اقدامات بهداشتی توسط کودک کم بوده و به سرعت می توانند خراب شوند . توصیه اینجانب آن است که به دندانهایی که بعد از 6 سالگی در جلو یا عقب دهان رویش پیدا می کنند توجه ویژه نماییم و1)جهت اطمینان با دندانپزشک مشورت نماییم.2)در حفظ بهداشت دهان به کودک کمک نموده ودندانهای انتهایی با نظارت والدین مسواک زده شود.3)باتوجه به وجود شیارهای عمیق جهت جلوگیری از پوسیدگی احتمالی از درمانهای پیشگیری مثل فیشورسیلنت (شیارپوش) که مهروموم نمودن شیارها می باشد استفاده کنیم. نکته هشدار دهنده آن است که بالاترین میزان شیوع پوسیدگی در کودکان و نوجوانان مربوط به همین دندانی است که در سن 6 سالگی رویش نموده است .
تعداد بسیاری از بیمارانی که بطور روزانه از طرف دندانپزشکان به متخصصین ارتودنسی ارجاع می شود مشاوره در خصوص حفظ یا کشیدن این دندانها است که در سنین پایین یعنی حدود 8 تا 9 سالگی خراب شده اند به این امید که با کشیدن این دندان، دندان دایمی بعدی در محل این دندان رویش پیدا کند. تصمیم گیری در این موارد وابسته به فاکتورهایی از قبیل میزان خرابی دندان ، سن بیمار،وضعیت سایر دندانها ،وضعیت رشد فک ها ،کوچک یا بزرگ بودن فک ها و توانایی تشخیص وجود یا عدم وجود دندان عقل می باشد..
همزمان با رویش دندان آسیاب بزرگ اول دندان های پیشین در فک پایین نیز رویش پیدا می کنند بنابر این با توجه به این دندان می توان جستجو در خصوص رویش اولین دندان آسیاب بزرگ را جهت پیشگیری از خرابی آن آغاز نمود.
سایر دندان های پیشین در فک بالا و پایین در محدوده سنی 7تا 8 سال رویش پیدا میکنند.بنابر این گروه اول دندان های دایمی از سن 6 تا 8 سال با رویش دندان آسیاب بزرگ اول و دندان های پیشین می باشد.
گروه دوم دندانی شامل دندان های آسیاب کوچک اول فک پایین و بالا و دندان نیش فک پایین است که در محدوده سنی 9 تا 10 سال رویش پیدا می کنند .
گروه سوم دندانهای دایمی شامل دندانهای آسیاب کوچک دوم در فک بالا و پایین و دندانهای آسیاب بزرگ دوم در فک بالا و پایین و دندان نیش در فک بالا است که در سن 11-12 سالگی رویش پیدا می کنند. با توجه به اختلاف اندازه ی که بین دندانهای شیری و دایمی وجود دارد امکان استفاده از فضای یاد شده جهت درمانهای ارتودنسی در این زمان وجود داشته وبا توجه به اینکه همه دندانها در این مرحله حضور دارند امکان ایجاد رابطه صحیح و نمای زیبا با سهولت زیادتر با درمانهای ارتودنسی در این دوره وجود دارد به همین دلیل به این زمان دوره طلایی درمان ارتودنسی اطلاق می شود.
دندان های عقل آخرین گروه دندانها هستند که بعد از سن 15 سالگی با تنوعات زیاد رویش پیدا می کنند.در مورد دندانهای عقل به تفصیل در آینده صحبت خواهیم کرد.

ستون 10
فلوراید
فلوراید با محکم وقوی کردن لایه خارجی دندان از پوسیدگی دندان جلوگیری می کند. استفاده از فلوراید به صورت سیستمیک یا موضعی ،وسیله مفیدی جهت پیشگیری یا کاهش شیوع پوسیدگی دندانی است .
نحوه اثر فلوراید:
بافت دندان به صورت دائم در حال حذف وباز جذب املاح معدنی خود می باشد .اسید های موجود در مواد غذایی یا اسید تولید شده توسط باکتری ها باعث حذف مواد معدنی مینا می شوند.محصولات مکمل نوشیدنی ها،غذاها یا مواد بهداشتی حاوی فلوراید باعث کاهش حذف مواد معدنی وتقویت معدنی شدن بافت دندان می شوند.
فلوراید از 2 طریق به بافت دندانی می رسد: فلوراید سیستمیک از طریق مواد غذایی بلعیده شده و در محیط روده وارد گردش خون شده ودر نهایت به دندان می رسد .
این فلوراید از طریق آب آشامیدنی حاوی فلوراید ، غذاهای حاوی فلوراید(ماهی، گوشت گوساله، جگر، کره، آرد، تخم مرغ، چای، اسفناج وهر نوع غذایی که با آب فلورایددار طبخ شده باشد.) ویا محصولات بهداشتی مثل خمیردندان قورت داده شده وارد دستگاه گوارش می شود. این فلوراید در سنین تشکیل وتکمیل دندان، از سن تولد تا دهه دوم زندگی می توانند در درون استخوان به بافتهای دندانی وارد شده و ساختمان آن را قوی تر نمایند. به طوری که چارچوب مینای تشکیل شده در حضور فلوراید سیستمیک به طور قابل توجهی قویتر از چارچوب مینای تشکیل شده بدون حضور فلوراید می باشد .
راه دوم رسیدن فلوراید به دندان از طریق بکارگیری موضعی محصولات حاوی فلوراید بر روی دندان می باشد. فلوراید های موضعی باعث شارژ مجدد میزان فلوراید سطح دندانی میشوند. بنابراین سطح دندان از طریق معدنی شدن مجدد قویتر ومحکمتر می شود .فلوراید های موضعی شامل خمیر دندانهای حاوی فلوراید ،دهان شویه ها ی حاوی فلوراید ، آب حاوی فلوراید یا محصولاتی که توسط دندانپزشک بر روی سطح دندان قرار داده می شود.
فلوراید دار کردن آب آشامیدنی یکی از موثرترین واقتصادی ترین راه برای جذب فلوراید سیستمیک وموضعی می باشد که در اغلب کشورهای پیشرفته انجام می شود در کشورهای غربی با هزینه تقریبا معادل 250 تومان برای هر فرد در طول سال به این هدف رسیده اند که با توجه به اثرات قابل توجه آن در کاهش بیماری های دهان ودندان رقم بسیار ناچیزی می باشد. هنگامی که آب فلوراید دار نوشیده می شود قسمتی از فلوراید نوشیده شده در محیط دهان جذب سطوح خارجی دندان می شود. فلوراید باعث تغییر طعم ،رنگ وبوی آب آشامیدنی نمی شود. میزان فلوراید موجود درآب اندازه مشخصی ندارد ومقادیر زیادتر می تواند باعث ایجاد لکه های قهوه ای رنگ بر روی دندان های در حال تشکیل شود.در بعضی نواحی کشورمان بصورت طبیعی مقادیر فلورای کافی بوده وحتی در نواحی مثل جنوب کشور مقادیر آن از حد طبیعی زیادتر می باشد . دندانهایی که در معرض فلوراید زیاد از حد قرار گرفته باشند دچار تغییر رنگ می شوند که به آن فلوئوروزیس گفته می شود . این دندانها ، در کل سالم بوده ، به طور قابل توجهی قوی بوده ودر مقابل پوسیدگی مقاوم هستند.
میزان فلوراید تکمیلی مورد نیاز وابسته به مقدار فلوراید آب آشامیدنی ،سن کودک،خطر بروز پوسیدگی (استعداد کودک به پوسیدگی)وفاکتورهای تغذیه ای مثل میزان مصرف مواد قندی است. همیشه قبل از شروع استفاده از محصولات مکمل با یک دندانپزشک مشورت نمایید.
ستون 11
مکمل های فلوراید دار:
سیستمیک: اثر این مکمل ها عمدتا سیستمیک می باشد با این حال اثر موضعی مختصری در هنگام حضورشان در دهان وجود دارد. این مکمل ها به صورت قرص، قطره ولوسیون می باشد. این مکمل ها صرفا با نظر دندانپزشک تجویز شده و بر حسب مقدار مورد نیاز فرد تجویز می شوند. این مکمل ها در مناطقی که در آب به مقدار کافی فلوراید وجود ندارد یا خطر بروز پوسیدگی شدید به دلیل استعداد پوسیدگی یا وجود بیماری دیگر توسط دندانپزشک تجویز میگردد.
مکمل های موضعی:
خمیر دندان:تمام خمیر دندان ها یکسان نبوده وهر کدام دارای خصوصیت ویژه ای هستند. برخی از خمیر دندانها دارای سدیم فلوراید برخی دارای فسفات فلوراید و برخی دارای استانوس فلوراید هستند.رایج ترین آنها خمیر دندانهای دارای سدیم فلوراید هستند که برای کنترل پوسیدگی تاج موثر تر هستند.انواع دارای استانوس فلوراید برای کنترل پوسیدگی سطوح ریشه در افراد مسن تر مفید هستند. استفاده متناوب از انواع خمیر دندانها با مرک های متفاوت در این مورد توصیه بهتری است.مسواک زدن با خمیر دندان حاوی فلوراید باعث بکارگیری موضعی فلوراید بر سطح دندان می شود.استفاده از این خمیر دندان ها به خمیر دندانهای بدون فلوراید ارجح است.
دهانشویه ها وژل ها: محلول های دهانشویه فلوراید یا ژلها که در خانه قابل استفاده هستند هنگامی توصیه می شوند که فرد در معرض خطربالای پوسیدگی بوده یا دارای پوسیدگی های فعال متعدد بوده ویا اینکه بیمارارتودنسی که بهداشت را به خوبی رعایت نمی کند است سایر موارد قابل استفاده در افراد معلول و بیمارکه قادر به رعایت بهداشت مناسب نیستند است.( همه دهانشویه های موجود در بازار دهانشویه های فلوراید دار نیستند و گروهی از آنها دهانشو یه های ضد باکتری هستند که کاربرد آنها متفاوت می باشد در این خصوص با دندانپزشکتان مشاوره داشته باشید.)این دهانشویه ها دو نوع دارند یک نوع از این دهانشویه با غلظت کمتر است که بطور روزانه یکبار استفاده می شود نوع دیگر آن با غلظت بالاتری است که نحوه مصرف آن بصورت هفته ای یکبار است.در مورد نحوه مصرف دهانشویه ها لازم است با دندانپزشک مشورت نمایید، دهانشویه وژل های خانگی برای کودکان زیر 6 سال توصیه نمی شود چون خطر بلع و رسیدن فلوراید زیاده از حد وجود دارد. نکته مشترک استفاده از تمام محصولات فلورایدد ار آن است که بیمار تا 30 دقیقه بعد از درمان نباید دهان خود را بشوید یا غذا یا مایعی مصرف نماید.
دهانشویه های قابل استفاده در مدارس: این برنامه در نواحی که میزان فلوراید آب آشامیدنی کم باشد استفاده می شود در این برنامه که در برخی از مناطق کشور ما نیز انجام می شود یکبار در هفته تحت کنترل معلّم بهداشت مدرسه دهانشویه با غلظت 0.2 درصد فلوراید به مدّت یک دقیقه در دهان حفظ شده و سپس محلول در فنجان یا لیوان خالی می شود تا قورت داده نشود. این روش نیز نسبت به سایر روشها به نسبت ارزان تر و موثر تر می باشد .